Beş yıl sonra 1 Mayıs 1977 dosyasına bakmak

Sibel Açıkalın, 1959 doğumlu. Hatay, Reyhanlı nüfusuna kayıtlıydı. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Fakültesi’nde 1. sınıf öğrencisiydi. Okulun öğrenci derneğinde yer aldı, çünkü demokratik ve adil bir ülke hayalinin peşindeydi. 1 Mayıs 1977’de Taksim Meydanı’ndaki kutlamalarda da o hayalin bir parçası olmak için bulunuyordu. 

Ancak 18 yaşındaki Sibel, o gün hayatını kaybetti. Otopsi raporuna göre göğüs bölgesine uygulanan tazyik nedeniyle nefessiz kalmış, yani ezilerek can vermişti.

Sibel’in hikâyesini ancak 17 Aralık 2020’de bianet’te yayımlayabildim. Hikâyesini yazabilmemi sağlayan, o dönemde tanıştığım avukat ve insan hakları savunucusu Hatice Can’dı. Hatice Hanım sayesinde, Sibel’in kuzeni, avukat Cihat Açıkalın’la irtibat kurdum. Cihat Bey yıllardır hem kendi ailesinin adalet mücadelesini sürdürüyor, hem de başka insan hakları davalarında aktif rol alıyor.

Hatice Can’ı ve onun gibi insan hakları savunucusu eşi Mithat Can’ı, 6 Şubat 2023 depremlerinde kaybettik.

Oğulları Eren Can, günlerce ailesinin yaşadığı binanın enkazının başında bekledi. Ne arama-kurtarma ekipleri zamanında geldi, ne de bu konuda yetkili devlet birimleri bir adım attı. Eren, sevdiklerini kaybetmiş ve cevapsızlıkla baş başa bırakılmıştı. Eren’in anne ve babasının ölümünün asıl sorumlularından hiçbiri cezalandırılmadı. Tıpkı 1 Mayıs 1977’deki katliamın faillerinin cezasız kalması gibi.

Cezasızlıkta istikrar

Cezasızlık, bu ülkede sadece hukuki bir terim değil. Bir ruh hâli, bir yönetme biçimi ve ne yazık ki toplumsal bir gerçeklik. 1 Mayıs 1977 araştırmam boyunca, neredeyse konuştuğum her kayıp yakınından, bu gerçeği bir kez daha yüzüme çarpan hikâyeler dinledim. Kimisi babasını, kimisi kardeşini, kimisi eşini kaybetmişti. Hepsinin ortak noktası, acılarını bir nebze olsa dahi hafifletecek bir adalet duygusuna ulaşamamış olmalarıydı.

Araştırmamın üzerinden beş yıl geçti. Bu beş yılda ülkede çok şey değişti; ama adaletin hâlâ ulaşılmaz bir yerde durduğu –hatta neredeyse görünmez olduğu– gerçeği sabit kaldı. Elbette bu zaman zarfında ben de değiştim. O günlerde, kayıpların yakınlarının kapısını ilk kez çalarken yaşadığım gerginlik; yerini daha derin, belki de daha kırılgan bir sorumluluk duygusuna bıraktı. Onların bana duyduğu güven, aramızda kaybolmayan bir bağa dönüştü. 43 yıl sonra ilk defa birbirlerinden haberdar olan aileler, dosya vasıtasıyla artık her 1 Mayıs’ta, kayıpları için gazetelere ilân veriyorlar. Bu konuda Evrensel ve BirGün gazetelerinin ailelere desteği için, kendi adıma da teşekkür ederim. 

Dosya nihayete erdiğinde arşivlerin 12 Eylül Darbesi ile kaybolması, dava dosyalarının erişilmezliği ve devletin belleksizleştirme politikalarına rağmen Nadire Mater ve Sami Evren ile sendikaların, hak örgütlerinin, bireysel dayanışmaların desteğiyle 1 Mayıs 1977’de Taksim’de ölen 27 kişinin yakınına ulaştım.

Beş yıl sonra, 1 Mayıs arefesinde, geriye dönüp baktığımda hissettiğim şey karmaşık ama berrak: Bu insanlar artık birer sayı değil. Onların hikâyeleri, tarihimizin en karanlık ve görmezden gelinemeyecek parçalarından. Onların hikâyelerine kulak vermek, bir hafızayı yeniden kurmak, daha adil bir toplumun mümkün olabileceğini hayal etmek tek çaremiz.

Çalışmanın sonunda olduğu gibi hâlâ aynı taleplerde ısrar ediyorum: 1 Mayıs 1977’nin asıl failleri yargılansın. Çünkü Türkiye, hâlâ kapkaranlık bir geçmişin gölgesinde yaşıyor. Ve elbette Taksim, 1 Mayıs alanı olsun.

(TY)

.