“İnsan haklarında gerileme 2025’te artacak”

Başdaş ayrıca, yerel seçimlerde bazı bölgelerde resmi seçim sonuçlarına uyulmaması ve birçok il ile ilçede seçilmiş belediye başkanlarının görevden alınarak kayyımlar atanması sonrası gerçekleşen protestolara da dikkat çekti.

Yürütmenin yargıya müdahalesi arttı

Türkiye’ye ilişkin rapor bulguları arasında diğer öne çıkanlar şöyle:

• İnsanlar sosyal medya da dahil çeşitli ortamlarda ifade ve örgütlenme özgürlüğü haklarını kullandıkları için “terör” veya “aşırılık yanlılığı” gibi suçlarla suçlanarak, adil olmayan yargılamaların ardından mahkûm edildi ve hapis cezasına çarptırıldı.
• Yürütmenin yargıya müdahalesi arttı. Bağlayıcı Anayasa Mahkemesi kararları içtihada rağmen göz ardı edildi. Birçok simgesel davada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları uygulanmadı.

Başdaş, AYM ve AİHM kararlarının uygulanmamasına örnek olarak Osman Kavala, Can Atalay, Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ gibi isimlerin halen cezaevinde tutulmasını gösterdi.

“2025’te gerileme artacak”

Raporda, ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk 100 günlük iktidarıyla ilgili değerlendirmelere de yer verildi. “Trump etkisi”nin yıkıcı eğilimleri hızlandırdığı, güçlü devletlerin kurallara dayalı uluslararası sistemi kasıtlı olarak zayıflattığı ve çözüm üretmeyi engellediği vurgulandı. Ayrıca, bu eğilimlerin 2025 ve sonrasında daha da ciddi gerilemelere yol açabileceği belirtildi.

Filistin’deki soykırım belgelendi

İnsan haklarının küresel bir krizde olduğuna dikkat çekilen raporda, özetle şu tespitler yer aldı:  

• Dünya genelinde otoriter uygulamalar ilerledi ve muhalefete yönelik art niyetli baskılar arttı. 
• 2024 sonu itibariyle, İsrail’in Gazze Şeridi’ne yönelik aralıksız saldırılarında en az 45 bin 500 kişi öldürüldü, 108 bin 300 kişi yaralandı. Uluslararası Af Örgütü, İsrail’in soykırım yaptığını belgelerle kanıtladı. 
• Irak, Lübnan, Suriye ve Yemen de İsrail’in hedefindeydi.
• İran ve İsrail ilk kez açıkça birbirlerinin topraklarına doğrudan saldırılar başlattı.
• 8 Aralık’ta Suriye Devlet Başkanı Esad yönetimi sona erdi.
• Sudan, 11 milyondan fazla kişiyle dünyanın en büyük yerinden edilme krizini yaşadı.
• Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, 2024’e egemen oldu ve bölge, insan haklarındaki küresel gerilemede başı çekti. Sivil kayıplar 2023 yılına kıyasla daha yüksekti.

En az 124 gazeteci öldürüldü

• En az 21 devlet, ifade özgürlüğünü bastırmayı veya medya kuruluşlarını yasaklamayı amaçlayan yasalar çıkardı veya yasa teklifleri sundu. Gazetecileri Koruma Komitesi verilerine göre, en az 124 gazeteci ve medya çalışanı öldürüldü.
• İsrail’in Gazze’deki soykırımını eleştiren sesler kısıtlandı. Almanya, “Nehirden denize” sloganını suç sayarak mahkûmiyet kararları verdi.

Cinsiyet eşitsizliği derinleşti

• Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kimliğine yönelik saldırıların artması, birçok kadın, kız çocuk ve LGBTİ+ birey için geleceği daha karanlık hale getiriyor.
• Afganistan’da 1.500’ü kadın 20 binden fazla kişinin cezaevlerinde tutulduğu bildirildi. Kadın hakları grupları, 300’den fazla kadının ve kız çocuğun öldürüldüğünü raporladı.
• İran’da yetkililer, zorunlu başörtüsüne karşı çıkan kadınlara ve kız çocuklara yönelik acımasız baskılarını artırdı. 
• Arjantin’de 2024’te her 33 saatte bir kadın cinayeti rapor edildi. 

Ekonomik eşitsizlik arttı

• Devletler içerisinde ve arasındaki aşırı yoksulluk ve eşitsizlik; yaygın enflasyon, şirketlere yönelik düzenlemelerin zayıflığı, geniş çaplı vergi istismarı ve artan iç borçlar nedeniyle derinleşti.
• Aşırı yoksulluk, göç, iklim krizi ve siyasi baskının etkisiyle dünya genelinde 110 milyon kişinin yerinden edildi.
• Dünya Bankası’nın “2020-2030 döneminin kayıp 10 yıl” uyarısına karşın milyarderler ve varlıkları arttı.

TIKLAYIN – Uluslararası Af Örgütü’nden “Dünyada İnsan Haklarının Durumu” Raporu (Nisan 2025)

(AB)